Dikkat Eksikliği Olan Çocuğun Özellikleri Nelerdir?
Dikkat sorunları kaygı, üzüntü, sıkıntı, yorgunluk, uykusuzluk, açlık, motivasyon düşüklüğü gibi birçok durumdan ortaya çıkabilir. Çeşitli psikiyatrik bozukluklarda da dikkat sorunlarına rastlanabilir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuğun ise ayırıcı özellikleri vardır.
Bu çocuklarda belirtiler 12 yaşından önce, yani genelde ilkokul döneminde bazen de daha önce başlamış olur. Dikkat eksikliği belirtilerine sıklıkla hiperaktivite yani aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri eşlik eder.
Dikkat eksikliği olan çocuklar sadece ders sırasında dikkat sorunu yaşamazlar, günlük yaşamlarında da unutkan ve dikkatsizlerdir. Çoğu çocuk dağınık, düzensiz ve iyi oraganize olamayan, kendi işlerini düzenleyemeyen kişilerdir. Dinlemiyormuş gibi görünürler. Dikkat gerektiren rutin işlerden çok sıkılır ve kaçınırlar. Dikkatsizlik yüzünden basit hatalar yaparlar. Dikkatleri kolay dağılır ve bir kere dağılınca da kolay kolay geri toplanmaz. Bu çocuklar zaman zaman sanki hayal aleminde gibidir ve bu durum arkadaşları ile ilişki sorunlarına yol açabilir.
DEHB tanısı koyulabilmesi için, saydığımız bu belirtilerden altı veya daha fazlasının bir arada bulunması ve bu sorunun en az altı aydır sürüyor olması gereklidir. Sorunlar sadece tek bir ortamda görülmemeli, yani sadece ev veya sadece okulda sorun varsa bu tanı koyulmamalıdır.
Sözünü ettiğimiz belirtiler kişinin hayatını belirgin olarak olumsuz bir şekilde etkilemeli, akademik, sosyal, mesleki, ilişkisel sorunlara yol açıyor olmalıdır.
Dikkat dağınıklığı tedavisi nasıl yapılır?
Dikkat dağınıklığı tedavisi altta yatan duruma göre düzenlenmelidir.
Kaygı, depresyon, uyku sorunları tedavi edilirse bunlara bağlı olan dikkat sorunları da düzelir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğundaki dikkat dağınıklığı ise ilaç tedavisi olmadan genelde düzelmez. Ancak, çok iyi motivasyon sağlanabilen, çocuğun birebir eğitim aldığı veya öğretmeni ile çok iyi ilişki kurduğu durumlarda dikkat sorunları azalabilir. Bu yüzden, çoğu olgunun ilaç tedavisine ihtiyacı vardır.
DEHB’deki dikkat sorunlarının tedavisinde temelde iki grup ilaç öncelikle tercih edilir. Bunlar uyarıcılar ve atomoksetindir. Uyarıcılar, beyinde dikkat, ödül ve motivasyon ile ilişkili olan dopamin isimli maddeyi arttırırlar.
Türkiye’de uyarıcı grubundan sadece metilfenidat etken maddesi bulunmaktadır. Piyasada kısa ve uzun etkili Ritalin, Concerta, Medikinet ve diğer uyarıcı ilaçlara psikiyatri veya çocuk/ergen psikiyatrisi uzmanlarından alınan reçetelerle ulaşılabilmektedir. Kısa etkili ilaçların etkisi 4-5, uzun etkili olan ilaçların ise 10-12 saate kadar sürer. Uyarıcıların etkisi o gün içinde hızlı bir şekilde başlar. Bu ilaçların en sık görülen yan etkileri uykusuzluk ve iştahsızlıktır. İlaçlar kaygıyı, takıntıları, tikleri ve diğer tekrarlayıcı davranışları arttırabilir vekat bu yan etkiler genelde ilacın etkisinin bitmesi ile kaybolur. Uyarıcılar dikkat dağınıklığının tedavisinde en etkili ilaçlardır.
Alternatif olarak kullanılan diğer ilaçlardan birisi atomoksetindir. Atomoksetinin etkisinin çıkması haftalar sürer ve etkinliği uyarıcılara kıyasla daha düşüktür. Bu ilaçların etkisinin tüm gün sürmesi, ve kaygıya neden olmaması avantajlarıdır.
DEHB Tedavisi Ne Kadar Sürer?
DEHB tedavisinin süresi bireyin şikayetlerine ve yaşadığı güçlüklere göre belirlenir. Genel olarak olguların büyük çoğunluğunda ilkokul döneminde tedavi ihtiyacı devam eder. Hiperaktivite yani aşırı hareketlilik belirtileri yaşla kendiliğinden azalma eğilimindedir. Bu nedenle ön planda dikkat sorunları olan çocukların tedavileri hiperaktivitenin daha belirgin olduğu çocuklara göre daha uzun süre devam edebilir.
Yetişkinlikle beraber olguların yaklaşık yarısında belirtiler tanı almayacak düzeye doğru azalır. Ancak özellikle yarışmacı sınavların olduğu 8. ve 12. sınıfta dikkat sorunları tekrar belirginleşebilir ve tedavi ihtiyacı tekrar ortaya çıkabilir.
Dikkat Eksikliği Kaç Yaşına Kadar Devam Eder?
DEHB olgularının yaklaşık yarısında yetişkinlikte belirtiler kaybolur. Ancak aşırı hareketlilik belirtileri yaşla daha belirgin azalırken, dikkat sorunları yetişkinlikte daha fazla devam etme eğilimindedir. Tüm yetişkinlerde yaklaşık %2,5 oranında DEHB belirtileri görülür.
DEHBli Ünlüler
DEHB olduğunu ifade eden ünlüler arasında Michael Phelps, Justin Timberlake, Paris Hilton yer almaktadır. Yetişkinlerdeki sıklığın yaklaşık %2,5 olduğu düşünüldüğünde tanıdığımız daha birçok kişide DEHB olmasını beklemek yerinde olacaktır.